Οι μεγάλες ειδησεογραφικές αίθουσες δεν είναι οι μόνες που μπορούν να εργαστούν πάνω σε ιστορίες που βασίζονται σε δεδομένα. Οι ίδιες δεξιότητες που είναι χρήσιμες στους δημοσιογράφους δεδομένων μπορούν να βοηθήσουν τους πολίτες ρεπόρτερς να έχουν πρόσβαση σε δεδομένα που αφορούν τον τόπο τους, και να τα μετατρέψουν σε ιστορίες.

Αυτό ήταν το βασικό κίνητρο το προγράμματος μέσων των πολιτών Φίλοι της Januaria, στη Βραζιλία, το οποίο βραβεύτηκε από το Rising Voices, τον εξωτερικό βραχίονα του Global Voices Online, και πρόσθετη υποστήριξη από το Article 19. Μεταξύ Σεπτέμβρη και Οκτώβρη του 2011, μια ομάδα νέων κατοίκων μιας μικρής πόλης στα βόρεια της πολιτείας του Minas Gerais, μια από τις πιο φτωχές περιοχές της Βραζιλίας, εκπαιδεύτηκε σε βασικές τεχνικές δημοσιογραφίας και παρακολούθησης προϋπολογισμών. Επίσης έμαθαν πώς να κάνουν αιτήματα ελεύθερης Πληροφόρησης και να έχουν πρόσβαση σε δημόσια διαθέσιμη πληροφορία από επίσημες βάσεις δεδομένων στο Ίντερνετ.

Η Januaria, μια πόλη περίπου 65.000 κατοίκων, φημίζεται επίσης για την αποτυχία των τοπικών πολιτικών της. Σε τρεις τετραετίες είχε εφτά διαφορετικούς δημάρχους. Σχεδόν όλοι εκδιώχθηκαν από τη θέση τους λόγω εσφαλμένων ενεργειών κατά τη διοίκησή τους, συμπεριλαμβανομένων και κατηγοριών για διαφθορά.

Μικρές πόλεις σαν την Januaria συχνά δεν προκαλούν το ενδιαφέρον των μέσων ενημέρωσης της Βραζιλίας, τα οποία τείνουν να εστιάζουν σε μεγαλύτερες πόλεις και πρωτεύουσες κρατιδίων. Πάντως, υπάρχει μια ευκαιρία για κατοίκους μικρών πόλεων να γίνουν εν δυνάμει σύμμαχοι στην παρακολούθηση της δημόσιας διοίκησης, επειδή γνωρίζουν τα βασικά προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι τοπικές κοινωνίες τους καλύτερα από τον καθένα. Με το Ίντερνετ ως ένα ακόμη σημαντικό σύμμαχο, οι κάτοικοι μπορούν τώρα να έχουν καλύτερη πρόσβαση σε πληροφορίες όπως οι προϋπολογισμοί και άλλα τοπικά δεδομένα.

Μετά από τη συμμετοχή σε δώδεκα εργαστήρια, κάποιοι από τους νέους πολίτες ρεπόρτερς από την Januaria άρχισαν να δείχνουν πώς μπορεί να τεθεί σε εφαρμογή αυτή η ιδέα της πρόσβασης σε δημόσια διατιθέμενα δεδομένα σε μικρές πόλεις. Για παράδειγμα, η Soraia Amorim, μια 22χρονη πολίτης δημοσιογράφος, έγραψε μια ιστορία για τον αριθμό των γιατρών που πληρώνονται από την πόλη, σύμφωνα με τα δεδομένα της Ομοσπονδιακής Κυβέρνησης. Όμως διαπίστωσε ότι ο επίσημος αριθμός δεν αντιστοιχούσε με την κατάσταση στην πόλη. Για να γράψει αυτό το κομμάτι, η Soraia είχε πρόσβαση σε δεδομένα υγείας, που είναι διαθέσιμα στο διαδίκτυο στην ιστοσελίδα του SUS (Systema Unico de Saude ή Ενιαίο Σύστημα Υγείας), ένα ομοσπονδιακό πρόγραμμα που παρέχει δωρεάν ιατρική βοήθεια στον πληθυσμό της Βραζιλίας. Σύμφωνα με τα δεδομένα του SUS η Januaria έπρεπε να έχει 71 γιατρούς σε διάφορες ειδικότητες υγείας.

Ο αριθμός των γιατρών που έδειχνε το SUS δεν ταίριαζε με αυτά που γνώριζε η Soraia για τους γιατρούς της περιοχής : οι κάτοικοι συνεχώς παραπονούνταν για την έλλειψη γιατρών και μερικοί ασθενείς έπρεπε να ταξιδεύουν σε γειτονικές πόλεις για να δουν κάποιον. Αργότερα, πήρε συνέντευξη από μια γυναίκα που πρόσφατα είχε ατύχημα με δίκυκλο και δεν μπορούσε να βρει ιατρική βοήθεια στο νοσοκομείο της Januaria επειδή δεν διέθετε γιατρό. Επίσης μίλησε με τον Γραμματέα Υγείας της πόλης, ο οποίος παραδέχτηκε ότι στην πόλη υπήρχαν λιγότεροι γιατροί από τον αριθμό που δημοσιεύονταν από το SUS.

Αυτά τα αρχικά ευρήματα εγείρουν πολλά ερωτήματα για τις αιτίες αυτής της διαφοράς μεταξύ της επίσημης πληροφόρησης στο διαδίκτυο και της πραγματικότητας στην πόλη. Μια απ΄ αυτές είναι ότι τα ομοσπονδιακά δεδομένα μπορεί να είναι λάθος, που θα σήμαινε ότι υπάρχει μια σοβαρή έλλειψη πληροφόρησης για την υγεία στη Βραζιλία. Άλλη πιθανότητα μπορεί να ήταν ότι η Januaria δίνει λάθος πληροφόρηση στο SUS. Και οι δύο πιθανότητες θα έπρεπε να οδηγήσουν σε μια έρευνα σε μεγαλύτερο βάθος για να βρεθεί η σωστή απάντηση. Πάντως η ιστορία της Soraia είναι ένα σημαντικό μέρος αυτής της αλυσίδας επειδή επισημαίνει μια ασυμφωνία μπορεί να ενθαρρύνει άλλους να ψάξουν πιο προσεκτικά το θέμα αυτό.

“Έμενα στην ύπαιθρο, και τελείωσα το γυμνάσιο με πολλή δυσκολία” λέει η Soraia. “Όταν οι άνθρωποι με ρωτούσαν τι θα ήθελα να κάνω στη ζωή μου, πάντα τους απαντούσα ότι ήθελα να γίνω δημοσιογράφος. Αλλά μου φαινόταν ότι ήταν σχεδόν αδύνατο λόγω του κόσμου στον οποίο ζούσα”. Μετά από τη συμμετοχή της στην εκπαίδευση των Φίλων της Januaria η Soraia πιστεύει ότι η πρόσβαση σε δεδομένα είναι ένα σημαντικό εργαλείο για να αλλάξει την πραγματικότητα της πόλης της. “Αισθάνομαι ικανή να βοηθήσω να αλλάξει η πόλη μου, η χώρα μου, ο κόσμος”, προσθέτει.

Ένας άλλος πολίτης δημοσιογράφος από το πρόγραμμα είναι ο 20χρονος Alysson Montieriton, ο οποίος επίσης χρησιμοποίησε δεδομένα για ένα άρθρο. Κατά τη διάρκεια της πρώτης τάξης του προγράμματος, οι πολίτες ρεπόρτερς περπάτησαν όλη την πόλη για να ψάξουν για θέματα που θα μπορούσαν να γίνουν ιστορίες, και ο Alysson αποφάσισε να γράψει για ένα φανάρι κυκλοφορίας τοποθετημένο σε μία πολύ σημαντική διασταύρωση, που ήταν σπασμένο από την αρχή του χρόνου. Αφού έμαθε πώς να ψάχνει για δεδομένα στο Ίντερνετ, έψαξε για τον αριθμό των οχημάτων που υπάρχουν στην πόλη και το ποσό των φόρων που πληρώνουν όσοι έχουν αυτοκίνητα. Έγραψε:

Έχοντας πρόσβαση σε δεδομένα, ο Alysson μπόρεσε να δείξει ότι η Januaria έχει πολλά οχήματα (σχεδόν ένα για κάθε πέντε κατοίκους) και ότι ένα σπασμένο φανάρι μπορούσε να θέσει σε κίνδυνο πολλούς ανθρώπους. Επιπλέον, μπόρεσε να πει στο κοινό του το ποσό των χρημάτων που έπαιρνε η πόλη από φόρους που πλήρωναν οι ιδιοκτήτες οχημάτων και με βάση αυτό να ρωτήσει αν αυτά τα χρήματα δεν ήταν αρκετά για να επισκευαστεί το φανάρι ώστε να παρέχει συνθήκες ασφάλειας στους οδηγούς και τους πεζούς.

Παρόλο που οι δύο ιστορίες που γράφηκαν από τη Soraia και τον Alysson είναι πολύ απλές, δείχνουν ότι τα δεδομένα μπορούν να χρησιμοποιηθούν από πολίτες ρεπόρτερς. Δεν χρειάζεται να είσαι μια μεγάλη αίθουσα ειδήσεων με πολλούς ειδικούς για να χρησιμοποιήσεις δεδομένα στα άρθρα σου. Μετά από δώδεκα εργαστήρια, η Soraia και ο Alysson, που κανένας τους δεν έχει υπόβαθρο στη δημοσιογραφία, ήταν σε θέση να εργαστούν σε ιστορίες ενισχυμένες με δεδομένα και να γράψουν ενδιαφέροντα κομμάτια σχετικά με την τοπική τους κατάσταση. Ακόμη τα άρθρα τους δείχνουν ότι τα δεδομένα μπορούν να είναι χρήσιμα ακόμη και σε μικρή κλίμακα. Με άλλα λόγια ότι υπάρχουν το ίδιο σημαντικές πληροφορίες και σε μικρές βάσεις δεδομένων και πίνακες - όχι μόνο σε τεράστιες βάσεις δεδομένων.

— Amanda Rossi, Friends of Januária